Avrupa’nın sömürgecilik tarihinde önemli yere sahip Senegal, Fransa’yı Nazi Almanyasının kurtulmasında kilit rol oynarken Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle’ü intiharın eşiğine kadar sürükleyen ülke olarak da biliniyor.
Eski Eğitim Bakanı ve tarihçi Prof. Iba Der Thiam, Senegal’in bağımsızlık mücadelesini ve tarih kitaplarına yansımayan detayları anlattı.
Thiam, Afrika’nın en büyük köle ticaret merkezi haline dönüşen Goree Adası ve dönemin başkenti olan Saint-Louis dışında Senegal’in 1. ve 2. Dünya savaşlarındaki rolüne değindi.
Fransa’nın, o dönem Fransız Batı Afrikası (Afrique-Occidentale française, AOF) adıyla sömürdüğü Afrikalı devletleri bir birlik altında topladığını ve başkentini de Saint-Louis olarak belirlediğini kaydeden Thiam, “Fransa, sömürge devletlerini tek çatı altında toplandıktan bir süre sonra 1. Dünya Savaşı patlak verdi ve AOF’deki ülkeleri kendi cephesinde savaşa çağırdı” dedi.
Resmi verilere göre; 1914-1918 arasında yaklaşık 200 bin Senegal askerinin Fransız bayrağı altında savaştığını belirten Thiam, “Senegalli askeri birliklerin 1. Dünya Savaşı’nda rolü oldukça büyük. Hatta Afrikalı askeri birlikler sayesinde Fransa’nın 1. Dünya Savaşı’ndan galip çıktığını söylemek mümkün.” diye konuştu.
Thiam, 1. Dünya Savaşı’ndan sonra yaşanan ekonomik buhranın etkilerinin Senegal’de de hissedildiğinin altını çizdi.
Senegal’deki bağımsızlık mücadelesinin temellerinin de aslında 1. Dünya Savaşı’nın ekonomik etkilerinden sonra atıldığını ifade eden Thiam, Senegal’de 1938’de demiryolu işçileri tarafından başlatılan ilk grevin, uzun vadede tüm AOF’de bağımsızlık mücadelesi bilincini geliştirdiğini vurguladı.
“Senegal’de apartheid rejimini yaşadık”
Tarihler 1940’ı gösterdiğinde Fransa’da bugün bile adı geçtiğinde nefretle ve utançla anılan bir dönem başladı. Fransa’nın Vichy kentinde Almanya kontrolü altında Vichy hükümeti kuruldu. Vichy yönetimi yalnızca Fransa’da değil Fransız sömürgelerinde de faaliyet gösterdi.
Thiam, Vichy hükümeti döneminde Senegal’in de birçok sosyal hakkı kaybettiğini şöyle anlattı:
“Vichy hükümeti Senegal’de de temsil edildi. Senegal’de apartheid rejimini yaşadık. Sinemada, lokantada, otobüslerde okullarda beyazlarla siyahlar ayrılıyordu. Tüm kazanılmış haklar elimizden alındı. Sendikalaşma hakkı, Fransız meclisine temsilci yollama hakkı, il meclisi kurma hakkı gibi haklar ortadan kalktı.”
Thiam, Charles de Gaulle’ün, 18 Haziran 1940’ta yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında “Fransa yalnız değil, arkasında koca bir imparatorluk var.” derken Afrika’yı ve Afrika’nın askeri gücünü kastettiğini belirtti.
De Gaulle’e intiharı düşündüren Dakar yenilgisi
Thiam, Vichy hükümeti hüküm sürmeye devam ederken De Gaulle’ün, çıkış yolunu Afrika’daki Fransız sömürgelerinde aradığını ve Dakar’a Eylül 1940’ta şafak sökerken askeri bir çıkarma yapmayı denediğini ifade ederek, şunları kaydetti:
“Vichy hükümeti temsilcileri De Gaulle’ü Dakar’a sokmadı ve De Gaulle, gemiden dahi inemeden Brazaville’e geçmek zorunda kaldı. Bu hem De Gaulle için kişisel olarak büyük bir yenilgiydi hem de müttefik devletler De Gaulle’ün umut bağladığı sömürgeler üzerinde hiçbir etkisi olmadığını gördü. De Gaulle, büyük bir darbe aldığı bu olayı da ‘Savaş Hatıraları’ kitabında ‘korkunç’ ifadeleriyle tanımladı. Yenilgi öyle ağırdı ki De Gaulle’ün o an intiharı bile düşündüğü yıllar sonra ortaya çıktı. Fransız tarihçi yazar Patrick Girard, ‘De Gaulle, Dakar Sırrı’ isimli kitabında, o dönemin tanıklarıyla yaptığı görüşmeler ışığında, Fransız komutanın yenilgiden sonra büyük bir bunalıma girdiğini ve ölümü bile düşündüğünü yazdı.”
“Fransa’yı Almanya’nın elinden sömürgeleri kurtardı”
Vichy rejiminin 1944’te hem Fransa’da hem de sömürgelerinde giderek kan kaybetmeye başladığını vurgulayan Thiam, De Gaulle’ün aslında Afrika’ya güvenmekle haklı olduğuna dikkati çekti.
Thiam, Fransa’nın Alman işgalinden kurtulmasında Afrikalı askeri birliklerin belirleyici rol oynadığının altını çizdi.
Afrikalı birliklerin 2. Dünya Savaşı’ndaki rolünün Fransız tarih kitaplarında yer almadığını savunan Thiam, şöyle konuştu:
“Tarih kitapları Dragoon çıkarmasında, Fransız ve Amerikan askerlerinin Marsilya ve Toulon’u aldığını yazar. Oysa asıl Marsilya ve Toulon’u Afrika birlikleri özgürleştirdi. Hatta birlikler Paris’i de almak için Strazburg’a kadar ilerledi. Ancak Strazburg’da durduruldular ve üniformaları çıkarıldı, yerine Fransız askeri üniforması giydiler ki Fransız askeri olmadıkları anlaşılmasın. Paris’i de aldılar. Fransa’yı işgalden kurtaranlar Afrikalı askeri birliklerdir. Yani Fransa’yı Almanya’nın elinden sömürgeleri kurtardı. Bunu asla tarih kitapları yazmaz. Nazilerin elinden, yıllarca sömürdüğü, ezdiği ve küçümsediği Afrikalılar tarafından kurtarıldıklarını hiçbir yerde okuyamazsınız. Özgürlükleri Fransa tarafından ellerinden alınmış halkların yine Fransa’nın özgürlüğü için mücadele vermiş olması da büyük bir ironidir.”
İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle bu sefer Senegal’de bağımsızlık hareketlerinin güç kazandığını aktaran Thiam, işçi, öğrenci, kadın dernekleri gibi birçok farklı alandan örgütlerin ülkede bağımsızlık yanlısı hareketler kurduğunu söyledi.
Thiam, o sırada De Gaulle’ün 1958’de, Fransız sömürgelerinde bağımsızlık referandumu yapmaya karar verdiğini anımsatarak, Gine dışında tüm sömürgelerin Fransa’nın parçası olmaya evet dediğini aktardı.
Gine’nin 1958’de bağımsızlığını elde etmesinin ardından tüm Afrika sömürgelerinde bağımsızlık fikrinin güçlendiğini belirten Thiam, 2 yıl sonra 4 Nisan 1960’da Senegal’in de bağımsızlığını kazandığını ifade etti. AA
